به گزارش هفت چشمه به نقل از مشرق، شايد براي شما هم سوال شده باشد که اسکناس هاي موجود در جامعه که براحتي دست به دست مي چرخد چطور چاپ و در نهايت چطور از چرخه حذف مي شوند؟

آنطور که قانونگذار تعيين کرده مسئوليت چاپ و نشر و امحاي اسکناس در ايران بعهده بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران است اين وظيفه در سال 1338 پس از تصويب قانون پولي و بانکي کشور و همزمان با تاسيس بانک مرکزي در هجدهم مرداد 1339 به بانک مرکزي محول شد. تا قبل از سال 1338 بانک ملي ايران وظايف بانک مرکزي مانند حق انحصاري انتشار اسکناس و تنظيم جريان پول کشور را بعهده داشت.

گفتني است قبل از انقلاب اسلامي و تا اوايل سال 1362 کليه اسکناس هاي رايج کشورمان عمدتاً در اروپا تهيه مي شد.در اين سال با راه اندازي کارخانه چاپ اوراق بهادار توسط بانک مرکزي جمهوري اسلامي ايران،چاپ اسکناس در داخل آغاز و در سال 1367 با توجه به حجم بالاي واردات کاغذ اسکناس و ساير اوراق امنيتي بنابه به دستور رئيس جمهور وقت بنا شد که بانک مرکزي در خصوص تاسيس کارخانه توليد کاغذ اسناد بهادار اقدامات لازم را بعمل آورد.

بانک مرکزي همچنين در راستاي انجام اين وظيفه قانوني، سازمان توليد اسکناس و مسکوک را راه اندازي کرد تا از آن طريق نسبت به مديريت اسکناس موجود در بازار اقدام کند؛ مسئوليت سازمان توليد اسکناس و مسکوک چاپ و امحاي اسکناس هاي رايج در بازار است البته مسئوليت سازمان فقط به توليد اسکناس و مسکوک ختم نمي شود چراکه اوراق ‌بهادار ديگري مانند اوراق مشارکت بانک‌هاي مختلف، اسناد هويتي (مانند گذرنامه ها و شناسنامه ها) و کارت‌هايي که جنبه امنيتي يا اعتبار خاصي دارد نيز به اين مجموعه ارجاع داده و از مرحله طراحي تا اجرا و چاپ در سازمان توليد انجام مي‌شود.

سازمان توليد اسکناس از سال 1351 تاسيس و طرح تاسيس چاپخانه اي براي چاپ اسکناس تهيه شد. سال 1361 ساختمان چاپ اسکناس تکميل و چاپ اسکناس به صورت آزمايشي با چاپ اسکناسهاي 200 ريالي بطور رسمي در ايران آغاز شد.

در سال 1367 با راه اندازي دو خط توليد ديگر، خط توليد اسکناس به 4 واحد رسيد و از آن پس تمامي اسکناسهاي جمهوري اسلامي ايران در داخل چاپ مي شود. در سال 1368 با توجه به واردات کاغذهاي مورد نياز از خارج، طرح ساخت کارخانه توليد کاغذ اسناد بهادار مطرح مي شود.

در سال 1376 عمليات اجرايي پروژه کارخانه توليد کاغذ اسناد بهادار آغاز مي شود. در سال 1381 اين کارخانه پس از پشت سر گذاردن توليدات آزمايشي به بهره برداري کامل رسيد. و اکنون با لطف الهي و تلاش مسئولان و همت مردان اين خاک تمامي مراحل تهيه و توليد اسکناس در داخل کشور انجام شده و افتخاري به افتخارات ملي افزون گشته است.

* ضرابخانه چرا "ضرابخانه" شد؟

اما سازمان توليد اسکناس و مسکوک در کجاي ايران قرار دارد؟ پاسخ اين سوال اين است "تهران، پاسداران، سه راه ضرابخانه"؛  "سه راه ضرابخانه" شايد براي خيلي ها نامي آشنا و شايد محل گذر روزانه افراد زيادي باشد که توجهي به نام اين منطقه از تهران ندارند؛ ضرابخانه از آن جهت براي اين منطقه نام گذاري شده که از سال‌هاي دور در اين منطقه از پايتخت ضرب سکه و چاپ اسکناس انجام مي شده است.

در ادامه اين گزارش فرايند چاپ اسکناس و ضرب سکه را در سازمان توليد اسکناس و مسکوک مي خوانيد؛ سازماني که به صورت خودکفا نسبت به چاپ اسکناس هاي رايج و ضرب سکه تلاش مي کند و سعي دارد اين خودکفايي را به حداکثر ممکن برساند.

قبل از آنکه به توضيح درباره فرايند چاپ اسکناس بپردازيم بايد اين نکته را متذکر شويم که کار کردن در کارخانه چاپ اسکناس و ضرب سکه حساسيت خود را دارد و همين حساسيت‌هاست که موجب مي شود ضرايب امنيتي براي ورود به اين مکان افزايش يابد.

* چه کساني پول ايران را چاپ مي کنند؟/ اينجا داشتن موبايل و پول ممنوع است

اما اين ضرايب امنيتي براي کارکنان و البته کساني که قصد ورود به سازمان را به هر بهانه اي دارند بسيار بالا و البته غيرقابل حذف مي باشد علت هم البته مشخص است چراکه در اين محل کار با پول است و پول هم حساسيت‌زاست.

افرادي که سر و کارشان به سازمان توليد اسکناس و مسکوک گره خورده براي آنکه وارد محل کار خود شوند بايد تمام تدابير امنيتي را رعايت کرده و البته تمام وسايلي که شايد در زندگي عادي جز ابتدايي ترين وسيله هاي يک فرد محسوب شوند را تحويل قسمت مربوطه دهند و سپس وارد سالن کار شوند.

وسايلي که تحويل آنها قبل از ورود به سالن چاپ و ضرب سکه ضروري است عبارتند از پول نقد، سکه، کليد، تلفن همراه و هر نوع وسيله اي غير لباس کار!

در نهايت کارمندان و کارگران سالن چاپ اسکناس و ضرب سکه با لباس کار مخصوص اجازه ورود به سالن را پيدا کرده و در فضايي با رطوبت 55 و دماي بيش از 20 درجه پشت ماشين هاي مخصوص مستقر مي شوند. ساعت کار متوليان چاپ پول در ايران 7 صبح تا 5 بعد از ظهر است.

پشت هر ماشين چاپ اسکناس تقريبا پنج شش نفر مشغول کار هستند که علاوه بر نظارت بر چاپ اسکناس ها موظف به نقل و انتقال اسکناس هاي چاپ شده به سبدهاي مخصوص نيز مي باشند.

حقوق دريافتي کاگراني که پشت ماشين هاي چاپ اسکناس کار مي کنند طبق اذعان خودشان معمولي است و يک کارگر ماهانه 2 ميليون تومان دريافت مي کند؛ البته دريافتي کارگران بسته به نوع تحصيلات و رتبه شغلي‌شان متفاوت است. تحصيلات اين کارگران نيز عمدتاً ليسانس است.

و اما پول هاي رايج در دستان ما چطور از ماشين هاي چاپ اسکناس بيرون مي آيند؟ نحوه کار ماشين هاي چاپ اسکناس اينطور است که ابتدا طرح اوليه اسکناس مورد نظر به دستگاه داده مي شود و سپس برگه هاي مخصوص که جنس آن بستگي به سفارش سازمان کاغذ دارد، داخل فضاي مخصوص قرار مي گيرند.

معمولاً برگه هايي که براي چاپ اسکناس به کار گرفته مي شود امکان توليد 24 قطعه از يک اسکناس را دارند. گفتني است هر کدام از ماشين هاي چاپ اسکناس در طول روز 50 هزار ورق اسکناس توليد مي کنند که با احتساب به ظرفيت 24 قطعه اي اين ورق ها بايد گفت يک ماشين چاپ اسکناس قابليت چاپ يک ميليون و 200 هزار قطعه اسکناس در طول روز را دارد.

تمام ماشين هاي چاپ اسکناس اين قابليت را دارند که هر طرح اسکناسي را چاپ کنند و اينکه در طول يک دوره زماني مشخص چه اسکناسي توسط سازمان توليد چاپ شود بستگي به سفارش دريافتي دارد.

اما بعد از اينکه فرايند چاپ اسکناس در ماشين هاي مخصوص طي شد، متولي آن دستگاه بايد اسکناس هاي چاپ شده را در قفسه هاي مخصوص قرار دهد؛ هر قفسه اين قابليت را دارد که 10 هزار ورق اسکناس را حمل کند.

طبيعتاً ديدن اين حجم اسکناس آنهم در يک قفسه مخصوص صحنه اي رويايي براي خيلي از مردم خواهد بود و شايد همه در نگاه اول آرزوي داشتن اين قفسه ها را بکنند ولي بايد بدانيد که مسئوليت اسکناس هاي موجود در اين قفسه ها تا زمان انتقال به خزانه برعهده مسئول هر ماشين چاپ اسکناس است و وي بايد تمامي اسکناس هاي چاپ شده را عيناً تحويل خزانه دهد.

گفتني است در طي يک سال، توليد اسکناس در 270-280 روز کاري انجام مي شود ضمن آنکه طبق اعلام مسئولان سازمان توليد اسکناس و مسکوک خروجي ماشين هاي چاپ اسکناس در يک سال 230-240 روز کاري است.

آيا مي دانيد هزينه چاپ يک قطعه اسکناس در ايران چقدر است؟ طبق اعلام بانک مرکزي هزينه توليد يک قطعه اسکناس حدود 100 تا 110 تومان است.

* تنها اسکناس هايي که فعلاً چاپ مي شوند/ ايران چک جديد چاپ نمي شود

بد نيست بدانيد که هم اکنون اسکناس هاي 2000 توماني و 5000 توماني در سازمان توليد اسکناس و مسکوک چاپ مي شود و همچنين جالب است بدانيد در سال جاري اين سازمان اسکناس 10000 توماني چاپ نکرده است!

همچنين اگر فکر مي کنيد با توجه به رونمايي از ايران چک هاي جديد 50 هزار توماني، هم اکنون چاپ اين چک پول ها نيز با جديت انجام مي شود بايد بگوييم اينطور نيست چراکه طبق اعلام رئيس سازمان توليد اسکناس و مسکوک ايران چک هاي جديد به اندازه کافي چاپ شده و وارد بازار مي شود.

البته آنطور که آذرمهر معاون بازرگاني سازمان توليد اسکناس و مسکوک به خبرنگاران گفته اين شوراي پول و اعتبار است که نياز سالانه اسکناس را مصوب مي کند و براساس همان مصوبه در سازمان توليد اسکناس، اسکناس چاپ مي شود.

* سازمان چاپ اسکناس "شناسنامه و گذرنامه "هم چاپ مي کند

همانطور که در مقدمه نيز اشاره شد، در سازمان توليد اسکناس و مسکوک علاوه بر اسکناس، ايران چک و سکه ساير اوراق بهادار و البته "شناسنامه و گذرنامه" هم چاپ مي شود و جالب است که بدانيد هم اکنون ماشين هاي اين سازمان علاوه بر چاپ اسکناس 2000 توماني و 5000 توماني مشغول چاپ گذرنامه ها و شناسنامه هاي جديد هم هستند.

معاون بازرگاني سازمان توليد اسکناس و مسکوک در همين ارتباط از دريافت سفارش چاپ 5-6 ميليون گذرنامه در سال جاري خبر داد و گفت: مسئوليت چاپ گذرنامه با بانک مرکزي نيست اما سازمان هاي متولي معمولاً سفارش هاي خود را به سازمان توليد اسکناس و مسکوک مي دهند.

* چک‌هاي بانکي کجا چاپ مي شود؟

آذرمهر همچنين درباره چگونگي چاپ چک در ايران نيز گفت که بانک مرکزي بنا دارد تمام پروسه چاپ چک را از طريق سازمان توليد اسکناس و مسکوک طي کند و هم اکنون نيز تعدادي از بانک ها سفارش چاپ چک هاي خود را به اين بانک ميدهند.

* ضرب سکه چطور انجام مي شود؟

يکي از فعاليت هاي ديگري که متولي آن بانک مرکزي و محل انجام آن سازمان توليد اسکناس و مسکوک است، "ضرب سکه" مي باشد؛ ضرب سکه هاي طلا و سکه هاي رايج (100؛200 و 500 توماني) در سه راه ضرابخانه انجام مي شود.

اما بايد گفت که تاريخچه ضرب سکه در ايران بسيار قديمي تر از چاپ اسکناس مي باشد؛ ضرب سکه در ايران به زمان ليدي‌ها برمي‌گردد، آغاز آن‌ زماني است که کوروش هخامنشي ليديه را فتح مي‌کند و متوجه مي‌شود که غير از مبادله تهاتري روش ديگري براي انجام مبادلات با استفاده از پول (سکه) وجود دارد. پنج‌هزار سال پيش فلز کشف شد و مس اولين فلزي بود که از آن حلقه‌هايي ساخته شد.

پيشنهاد ضرب سکه با هر مبلغي و با هر طرحي از سوي سازمان توليد اسکناس و مسکوک ارائه مي شود. اين پيشنهاد به همراه توضيحات مربوط به ارزش قانوني، اندازه، وزن و ساير ويژگي‌ها براي کميته پولي ارسال مي‌شود.  کميته پولي و بانکي پس از بررسي مصوبه را صادر مي‌کند و آنگاه براي اخذ مجوز، نامه اي با امضاي رئيس کل بانک مرکزي براي وزير امور اقتصادي و دارائي ارسال و پس از تاييد وزير، مراحل توليد آغاز مي شود.

* مراحل ضرب سکه هاي رايج در جامعه

در بين سکه هاي رايج کوچکترين سکه در حال توليد کشور در حال حاضر سکه 250 ريالي و بزرگترين آن سکه 5 هزار ريالي است.معمولاً بالاترين رقم سکه ضرب شده با پايين ترين رقم اسکناس چاپ شده برابر است و اين دو تا مدتي همزمان در سطح جامعه منتشر مي شوند.

اما در قسمت ضرابخانه بانک مرکزي چه خبر است؟ در اين قسمت چندين ماشين به صورت همزمان مشغول کارند و هر کدام ظرفيت ضرب 250 تا 270 سکه در دقيقه را دارند. ماشين ديگري نيز در اين قسمت وجود دارد که ظرفيت ضرب 750 سکه در دقيقه را دارد. ماشين آلاتي نيز وجود دارد که در حالت آماده باش قرار دارند. اين ماشين‌ها در مواقع ضروري که نياز به توليد بيشتر وجود دارد و مواردي که در کار ماشين‌آلات اصلي خللي ايجاد مي‌شود وارد چرخه توليد سکه مي‌شوند.
سکه ها در مرحله آخر در رول‌هاي 40 تايي و 50 تايي (بسته به وزن و اندازه سکه ها) بسته بندي مي شود. هر 15يا20رول نيز در يک کارتن گذاشته مي شود.

* و اما چگونگي ضرب سکه هاي طلا/ ضرابخانه در حال ضرب سکه هاي 2.5 بهار

از آنجايي که فرآيند توليد بدون خطا نيست و قطعاً در توليد امکان خطا وجود دارد سازمان توليد اسکناس و مسکوک در تمامي مراحل چاپ اسکناس و ضرب سکه ايستگاه هاي کنترل را قرار داده است؛ ايستگاه هاي کنترل در اين سازمان به گونه اي است که امکان خطا را بسيار کاهش مي دهد.

اين ايستگاه‌ها البته در زمان ضرب سکه هاي طلا با حساسيت بيشتر به کارخود مي پردازند؛ هم اکنون ضرابخانه بانک مرکزي در حال ضرب سکه هاي 2.5 بهار آزادي است که مدتي قبل و به مناسبت ميلاد امام رضا (ع) رونمايي شد.

فرآيند توليد سکه هاي طلا در سازمان توليد اسکناس و مسکوک به اين صورت است که ابتدا شمش هاي طلا 9/999 در هزار که وزن هرکدام تقريباً 12 کيلو گرم است با مس و نقره به عيار 900 در هزار در مي آيد. 50 در هزار آن مس و 50 در هزار آن نقره است. اين کار در کوره هاي ذوب سازمان توليد  و در دماي حدود 1200 درجه انجام مي شود.

سپس شمش 8 کيلويي طلا با عيار 900 در هزار که ضخامت آن 15 ميليمتر است پس از چندين بار نورد بايد به اندازه اي درآيد که بتوان نقش سکه را بر پشت و روي آن ضرب کرد. در اين فرآيند ضخامت شمش کاهش و طول آن افزايش پيدا مي‌کند.

در نورد اوليه ضخامت 15 ميليمتري به 5/2 تا 3 ميليمتر تبديل مي شود. پس از آن نورد ثانويه آغاز مي شود. در نورد ثانويه ضخامت شمش بايد به اندازه ضخامت سکه‌هاي گرانبها تبديل شود. مثلاً ضخامت مطلس هاي نيم بهار آزادي 83/0 ميليمتر است.

سپس دستگاه پانچ، پولک ها را با توجه به اندازه سکه ها مي سازد. پولک‌ها به قسمت اندازه‌گيري وزن فرستاده مي‌شود. در اين قسمت، وزن دقيق پولک‌ها اندازه‌گيري شده و پولک‌هاي غيرقابل قبول از پولک‌هاي قابل قبول جدا مي‌شود. پولک‌هاي غيرقابل قبول دوباره به چرخه ذوب برمي‌گردد. همچنين زماني که پولک‌ها از تسمه جدا مي شوند، قسمت باقي مانده تسمه به چرخه ذوب بازمي‌گردد.

سپس پولک ها به قسمت حرارت دهي ارسال مي شوند. سختي پولک‌ها بايد به حدي باشد تا بتوان عمليات ضرب يا نشاندن نقش بر پشت و روي سکه را انجام داد. به همين خاطر قبل از ضرب، عمليات حرارتي بر روي مطلس ها انجام مي‌شود. مطلس ها در کوره اي با دماي حدود 900 درجه سانتيگراد قرار داده مي شود و پس از حرارت ديدن و رسيدن به سختي مناسب آماده ضرب مي‌شوند.

در انجام عمليات حرارت‌دهي محيط بايد عاري از اکسيژن باشد. به همين خاطر با سوختن گاز متان در محيط، اکسيژن موجود مصرف مي‌شود. اين موضوع شرايط دمايي هوا را تا حدود زيادي بالا مي برد. اين شرايط، شرايطي مناسب براي توليد و ضرب سکه و شرايطي نامناسب براي کارکنان را به وجود مي‌آورد. مرحله بعدي شستشو وآماده کردن براي ضرب مي باشد.

سکه‌ها پس از ضرب به قسمت بازبيني ارسال مي شود. در اين قسمت پشت و روي سکه به صورت تک تک بازبيني مي شود. تسمه اي که در حال انتقال سکه هاست يک بار روي سکه ها را در معرض ديد مي گذارد و پس از چرخش، پشت سکه ها ديده مي شود. بايد توجه داشت قبل از اين مرحله کنترل وزن، کنترل ضرب، کنترل قوس و کنترل ضخامت انجام شده است. سکه‌ها پس از بازبيني به قسمت بسته بندي فرستاده مي شود. سکه ها با دستگاه، شمارش مي‌شوند و در جعبه‌هاي 100 تايي و سپس اين بسته‌ها به صورت دقيق توزين شده ودرکارتن 1000عددي بابرچسب مشخصات بسته بندي مي گردند.

انتهاي پيام/بخ